ДУРСАХУЙ_______________________________________________________
«Хvрэл зvрх ч хайлж болно»
С.ЭНХТУУЛ
|
|
Хvний эрхэм дээд баялаг гэж юу вэ? Эд
хєрєнгє, алт мєнгє, эсвэл эрдэм мэдлэг гэж хvмvvс хэлж болно. Магадгvй энэ
туйлын vнэн байж болно. Гэвч орчлонд туйлын vнэн гэж байдаг гэж vv. Миний мунхаглаа
бодохул хvн гэгч ухамсарт амьтанд сайн нєхєр бас нэгэн эрхэм дээд баялаг мєн
болой.
Євдєж зовох, єєдєлж уруудахын цагт оюун санаа гэдэг далайн хар салхи, говь талын угалз мэт догшин шуурганд дайрагдахын мєчид, тєр тvжигнэж бум бужигнаж єрєєлийг бус єєрийгєє л гэх цєвvvн цагт, сэтгэлийн бухимдал тvймэр мэт асч, итгэлийн гэгээ эрмэлзэл мананд сvvмэлзэхийн vед чухамхvv сайн нєхєр гэдэг уул шиг тvшиг болж, тал шиг тэнvvн уужруулж урам зоригийг ундрах булаг мэт ариусган тэтгэдэг билээ л...
Угтаа тийм уул шиг ноён нуруутай, єгєємєр халуун сэтгэлтэй нєхрийнхєє тухай би дурснам.
Тvvнийг минь Цэндийн Цолмон гэдэг байлаа. Хувь тавилан маань биднийг их л багад учруулсан. Тавиад оны дундуур бид бvр бага сургуульд ороогvй байхдаа Зvvнхараагийн сангийн аж ахуйн тєвийн Бор гvвээнд тоглож єссєн юм. Би багын явдлаа, багын нєхдєє, яагаад ч юм мартдаггvй. Цолмон маань над шиг балтгар намхан биш, єсгєлvvн хvv байсан. Багачуулын тоглоомд булхай мулхай, гомдох баярлах, муудах сайдах гээд олон юм байдаг. Харин манай Цолмон бол хэнийг ч шоглодоггvй, хэнд ч шоглуулдаггvй горзгор цагаан хvv байсан даа. Лапта цохих, бємбєг єшиглєхєд аль ч тал нь Цолмонгоо авах гэнэ. Мань эр угийн томоотой, олон vггvй, халааснаасаа бєглєє гаргаж шидээд л «мэргэнд» нь буусан талд нь орно. Ер нь хvн гэдэг амьтан багадаа ямар хvvхэд байсан том болоод тиймэрхvv л ааш араншинтай хvн болж, євгєрєхдєє уул шиг тvшигтэй, эсвэл тавтиргvй євгєн болдог бололтой юм. Харамсан хэлэхэд Цолмон маань євгєн болж амжаагvй, «мєнх залуугаараа» vлдсэн хvн дээ.
Цэнд гуайнх хот нvvж бид салсан. «Зис-5» машины модон кабинд ээжийнхээ євєр дээр суугаад хєдлєхєд нь одоо бодоход єєрсдийгєє єрєвдмєєр, бяцхан хэдэн найз бид нь vдэж, ногоон ЗИС-ийн улаан тоос Бор гvвээ даван далд орон угалзартал зогсоцгоож байсан санагдах юм.
Гэвч агуу их хувь тавилан биднийг дахин учруулсан юм даа. Тавин найман оны намар манайх ч бас хот нvvж ирэхэд би арвандєрєвдvгээр сургуульд орлоо. Ангийн багш гараас хєтєлж нэгэн ангид оруулсан чинь манай Цолмон найз маань хамгийн арын ширээнд сууж байв аа. Балтгар намхан намайг хамгийн урд ширээнд суулгахад хонх дуугарахыг хичнээн их хvлээсэн гэж сананаа. Хотын хvvхэд сахилгагvй, дээрэлхэнэ, зодно гэж элдвийг сонсож бяцхан зvрхэндээ жижигхэн айдас хуруулсан надад Цолмон маань байж байгаа нь уул шиг тvшигтэй сайхан санагдаж, «Одоо ч лав намайг хотын хулигаанууд зодохгvй дээ» гэж итгэж байснаа одоо ч мартдаггvй юм.
Цолмон маань хvvхэд байхаасаа л ийм сайн нєхєр, хангай хан шиг нємєр нєєлєгтэй, буянтай хvн байсан даа. Хичээл номдоо сайн. Манай ангийн сурлагатай хvvхдийн нэг байсан. Томоотой. Гэхдээ ахлах ангид орсон хойноо манай ширvvн «хєршvvд» болох Политехникум, Офицерын ордны банди нараас ангийнхаа охидыг ємєєрч, багш нарын конторт орж л явсан даа. Манай гайхамшигтай Цэндсvрэнг асуухад нєхдєє барьж єгдєггvй, багш маань ч муугий нь vзэж, бусдыг нь илрvvлэх гэж зvтгэдэггvй байж. Харин Цэндсvрэн багш маань хємсєг зангидаж, Цолмон маань ягаан болчихсон ангид орж ирээд ангиараа «сургаалын vг» сонсдог байлаав шvv.
Арав дахь хаврын шувуудтай дэвэн ирэх дэгэлзсэн сэтгэлтэй бидний нєхєд амьдралынхаа замыг сонгох цагт Цолмон маань «Гадаад явах боломжгvй, аав ээжийн том хvv нь би. Дvv нараа єсгєхєд тус болох учиртай. Хуульч болно. Монголдоо сурна» гэж багш нарын зєвлєлгєєн дээр хэлэхэд нь ангийн багш маань: «Аав ээж чинь залуу байна. Амьдрал боломжтой. Чиний тусыг авах дээрээ тулаагvй. Гадаад явж юм vзэж, хэл сур» гэхэд «Хэлийг хичээвэл хаана ч сурч болно. Би их сургуулийн хуулийн ангид л орно» гэж гvрийв. Нэг орон тоон дээр гуч дєчин хvvхэдтэй єрсєлдєєд Цолмон маань сэлvvхэн гарч их сургуулийн оюутан болсон. Магадгvй хувьд тавилан нь тэгж дуудсан байх.
Их сургуульд шилдэг оюутных нь нэг байсан байх. Яагаад гэвэл тєгсєнгvvт нь Хэнтий аймгийн туслах прокуророор томилсон юм. Дєнгєж гарч байгаа «хvvхдийг» бvхэл бvтэн аймгийн туслах прокуророор томилно гэдэг их итгэл найдвар байсан юм. Туслах прокурор гэдэг чинь прокурорын нарийн бичгийн дарга биш, орлогч нь гэсэн vг. Тийм том аймагт ажил vvргийн хуваарийн дагуу хэрэг судалж, хvний хувь заяаны том асуудал шийдэлцэнэ гэдэг бол зєвхєн манай Цолмон шиг ноён нуруутай, хэрсvv ухаантай, єндєр боловсролтой хvний л бардаг, даадаг ажил байх. Би гэдэг амьтан Москвад бvтэн жил орос хэлэнд чануулж зун нь ирээд Цолмонгийнхоо орос хэл дээрх хуулийн номуудыг нь vзэхэд даахааргvй «хатуу боорцог» байв. Ичилгvй vнэнээ хэлэхэд тийм л байсан. Цолмонг маань Хэнтийд ажиллаж байхад «Орбита» энэ тэр vзнэ гэх биш. Оросын сонин сэтгvvл, ном судар уншиж єєрийгєє боловсруулж байсан хэрэг. Туслах прокурорын жаран естэйгєє хааяа хот орж ирнэ. Багын найзууд сайхан уулздаг байлаа.
Хэнтийд Цолмон маань гуравхан жил ажиллаад 1971 онд суга дэвшиж Улаанбаатар хотын прокурорын орлогчоор ирдэг юм байна. Цолмонд арын хаалгадаад байх том тушаалтай ах дvvс байхгvй. Ёстой бор зvрхээрээ ажиллаж байхад нь Улсын прокурор байсан, гайхамшигт хуульч Авхиа гуай шалгалтаар очоод Цолмонг маань нээсэн хэрэг л дээ.
Дахиад л гурван жил болоход Цолмон маань бас л суга дэвшиж МАХН-ын Тєв Хорооны захиргааны хэлтсийн ажилтан болов. Таван жил тэнд ажиллахдаа ч их юм сурсан байх, бас бvтээлч ажил мэргэжлээ их ч санасан байх. Хэлтсийн дарга нь байсан С.Батаа генерал нэг єдєр дуудаад «Чи энд их залхаж байна гэл vv? Тэгвэл тэр залхдаггvй ажилдаа оч» гэж хэлээд Ардын армийн тусгай шvvхийн даргаар явуулсан гэдэг. Ёстой нєгєє «сразу майор!» гэдэг шиг жавхалзсан єндєр цагаан хошууч болсон доо. Тэр vед арми ч том байж. Одооных шиг буу хулгайлаад нєхдєє бууддаг алуурчин байгаагvй ч олон аавын хvvхэд дунд бас юм гаралгvй л яахав. Тангаргаа няцаж оргох, ээжээ санаад гэр лvvгээ гvйх гээд юм юм л байдаг байж.
Нэг єдєр «Ажлаа тараад хvрээд ир» гэж утасдаж байна. Очсон чинь нэг л гунигтай харагдана.
-Найз нь уул нь прокурор юм шvv дээ. Гээд яахав, тушаалд захирагдаж шvvгч хийж байна. Ер нь хуулийн ажил хэцvv шvv дээ. Хуулиа л барина. Би єнєєдєр Авдил (Би нэрийг нь жаахан ташаарсан ч байж магадгvй) гэдэг нэг жижигхэн казах хvvхдэд нэг жилийн ял єгчихлєє. Уг нь ял єгмєєргvй л хvvхэд. Золиг чинь ээжийгээ санаад Зvvнбаянгаас оргоод бvр Баян-Єлгий орчихсон байгаа юм. Тэгээд бvтэн жил нуугдчихсан. Ядахнаа оргож явахдаа зvгээр ч бас яваагvй. Хєєрхий єлсєє л биз дээ. Уг нь хоёр гурван зvйл ангитай, тав зургаан жил авчих нєхєр л дєє. Би явуулахгvй байж болохгvй. Хууль бол гууль биш. Нугалж, хугалж болохгvй. Миний мэдэх юм бол шийтгэл. Яана гэхэв. Нэг жил єгєєд жирийн дэглэмтэй ангид явууллаа. «Чи их мундаг оргодол бил vv? Шоронгоос оргоод vзээрэй. Ганц жил тэсэхгvй дахиад орговол ээжтэйгээ уулзахгvй шvv! Ялаа нэмvvлээд тэндхийнхээ байнгын хvн болно» гэж их л ятгалаа. Мань эр уйлж, ам єгсєн. «Чиний уйлах яахав. Чи сайн л ойлгоорой» гэж хэллээ. Євгєний чинь сэтгэл хямарчихаад байна. Хэрэв би мэддэгсэн бол тэр жижигхэн Авдилыг гэрт нь хариулахсан» гээд санаа алдаж байж билээ. Энэ бол уянгалал биш. Энэ бол бурхны ємнє миний баталж чадах vнэн. Тэр Авдил хvv одоо хаа нэгтээ Цолмон хурандааг мартаагvй яваа гэдэгт найдаж байна.
Цолмон хурандаа маань удалгvй Монгол Улсын Дээд шvvхийн цэргийн коллегийн дарга болсон юм. Олон намын тогтолцоогvй, олон хэсэг болчихоогvй тэр цагт ажил мэргэжилдээ хамгийн сайн нь л дэвшдэг байлаа. Зарим нэгэн єєр тохиолдол байсан гэдгийг vгvйсгэхгvй л дээ.
Нийгэм єєрчлєгдєж, хуучин тогтолцоо задрахад Цэргийн коллеги яагаад ч юм татан буугдсан. Арай л армиа тараачихаагvй юмдаг.
Ерэн хоёр онд Цолмон маань Улсын Дээд Шvvхэд ажиллаж байхдаа Yндсэн хуулийн Цэцийн гишvvнээр томилогдсон. Анхны есєн гишvvний нэг нь тэр хvн.
Монгол Улсын Yндсэн хуулийн нэг гавьяа нь Yндсэн хуулийг хамгаалах, чандлан сахиулах эрх vvрэгтэй Yндсэн хуулийн Цэцийг байгуулсан явдал юм. Ийм Цэц буюу Yндсэн хуулийн шvvх социалист тогтолцоонд байгаагvй, байх ч нєхцєлгvй байсан нь лавтай vнэн. Энэ бол ардчилсан vндсэн хуулийг хамгаалахаар дэлхий дахинд хэвшсэн ардчилсан тогтолцоо юм даа. Єєрєєр хэлбэл ардчиллын бас нэгэн баталгаа мєн. Монгол Улсын Их Хурлын хууль, тогтоол, Ерєнхийлєгчийн зарлиг, Засгийн газрын тогтоол, шийдвэр, Yндсэн хуулийг зєрчсєн, зєрсєн байвал хvчингvй болгодог ардчилсан тогтолцооны байгууллага юм.
«Монгол Улсын Yндсэн хуулийн Цэцийн гишvvн бол хууль зvй, улс тєрийн єндєр мэргэшилтэй, Монгол Улсын 40 насанд хvрсэн иргэн байна» гэж Yндсэн хуулийн 65 дугаар зvйлийн хоёрт заасан байдаг. Энэ єндєр шаардлага санамсаргvй зvйл биш. Чухам ийм єндєр шаардлагыг хангасан Цолмон маань 1992 оны долдугаар сарын 1-ний єдєр Монгол Улсын Yндсэн Хуулийн Цэцийн анхны есєн гишvvний нэг болж УИХ-аас томилогдсон билээ. Нєхрийгєє єндєр итгэл найдвар хvлээхэд багын найз бид нар их баярлаж байсан даа.
Yндсэн хуулийн Цэцийн анхны есєн гишvvний нэг, одоо Цэцийн дарга, доктор, профессор Н.Жанцантай саяхан уулзлаа.
-Yндсэн хуулийн Цэцийн анхны есєн гишvvний нэг Цэндийн Цолмон бид хоёр зєвхєн ажил тєрлийн тєдийгvй найз нєхдийн холбоотой явлаа. Цолмон Монгол Улсын нэртэй хvндтэй, єндєр мэргэшилтэй, vнэнч шударга хуульчдын нэг байлаа. Цолмон шvvх, прокурорын байгууллагад олон жил ажилласан маш туршлагатай хуульч байв. Цолмон Yндсэн хуулийн Цэцийн гишvvнээр томилогдсон явдал Цэцийн шийдвэрийг шударга vнэн, зєв гаргахад нэлээд хэмжээгээр хувь нэмрээ оруулдаг байлаа. Цолмон маань ноён нуруутай хvн байсан. Нєхєддєє их тvшиг болдог байсан. Цолмон бол хуульч хvнд байх эрхэм сайн чанаруудыг агуулсан хvн байсан юм даа гэж доктор Жанцан ярьсан юм.
«Yхэж болохгvй хорвоо» гэж манай vеийн нэртэй найрагч Бавуугийн Лхагвасvрэн бичсэн. Харамсалтай нь хугацаатай хорвоо юм даа. Цаг нь болохоор аугаа бурхан тэнгэр минь сайныг нь жаргаах гэж, мууг нь гэсгээх гэж авч явдаг юм шиг санагдах юм. Хvний сайн хvн, хамгийн гол нь хvний сайн нєхєр Цолмон минь 1997 оны хоёрдугаар сард бурхны оронд одсон. Тэгэхэд Хэнтий Ханы нэгэн сарьдаг нурах шиг, дандаа л хvний тєлєє ундарч цэлэлзэн байсан нэгэн ариун булаг ширгэчих шиг санагдаж байсан. Євчин гачлан, єєр нэгэн зовлон тохиоход хэнийхээ ухаантай, буурьтай зєвлєгєєг сонсох билээ, хэндээ очих билээ бид чинь. Хэнийхээ нємєр нєєлєгт орох билээ гэж бодогдож, харууслын нулимс маань халуу буцалж байсан шvv бурхан минь. Энэ дашрамд сайн нєхрийнхєє vнэнч хань, оюутан ахуйдаа гэрлэсэн журамт гэргий Цэрэндулам (одоо нийслэлийн Засаг даргын хуулийн зєвлєх), vр хvvхдvvдэд нь сайн сайхныг ерєєе!
Сайн хvн мєнх амьдардаг гэдэг vг хоосон уянгалал биш ээ. Амраг хань нь, алаг vрс нь, ач зээ нар нь, анд нєхєд нь, ач буяныг нь хvртсэн бvхэн тэр сайхан хvний хайланг єнєє хvртэл vгvйлж байна. Тийм болохоор сайн хvн мєнхийн амьдралтай. Бурхан тvvнийг ивээдэг гэдэгт би итгэдэг.
«Нэгэнт одсон нєхрєє дурсахад хvрэл зvрх ч хайлж болно» гэж хэлсэн нь єнєєдєрхєн бичсэн мэт санагдана. Хайлсан зvрхний нулимсан дуслаар энэхvv дурсамжийг Р.Ганбат бичиглэв. Буян орших болтугай.
Євдєж зовох, єєдєлж уруудахын цагт оюун санаа гэдэг далайн хар салхи, говь талын угалз мэт догшин шуурганд дайрагдахын мєчид, тєр тvжигнэж бум бужигнаж єрєєлийг бус єєрийгєє л гэх цєвvvн цагт, сэтгэлийн бухимдал тvймэр мэт асч, итгэлийн гэгээ эрмэлзэл мананд сvvмэлзэхийн vед чухамхvv сайн нєхєр гэдэг уул шиг тvшиг болж, тал шиг тэнvvн уужруулж урам зоригийг ундрах булаг мэт ариусган тэтгэдэг билээ л...
Угтаа тийм уул шиг ноён нуруутай, єгєємєр халуун сэтгэлтэй нєхрийнхєє тухай би дурснам.
Тvvнийг минь Цэндийн Цолмон гэдэг байлаа. Хувь тавилан маань биднийг их л багад учруулсан. Тавиад оны дундуур бид бvр бага сургуульд ороогvй байхдаа Зvvнхараагийн сангийн аж ахуйн тєвийн Бор гvвээнд тоглож єссєн юм. Би багын явдлаа, багын нєхдєє, яагаад ч юм мартдаггvй. Цолмон маань над шиг балтгар намхан биш, єсгєлvvн хvv байсан. Багачуулын тоглоомд булхай мулхай, гомдох баярлах, муудах сайдах гээд олон юм байдаг. Харин манай Цолмон бол хэнийг ч шоглодоггvй, хэнд ч шоглуулдаггvй горзгор цагаан хvv байсан даа. Лапта цохих, бємбєг єшиглєхєд аль ч тал нь Цолмонгоо авах гэнэ. Мань эр угийн томоотой, олон vггvй, халааснаасаа бєглєє гаргаж шидээд л «мэргэнд» нь буусан талд нь орно. Ер нь хvн гэдэг амьтан багадаа ямар хvvхэд байсан том болоод тиймэрхvv л ааш араншинтай хvн болж, євгєрєхдєє уул шиг тvшигтэй, эсвэл тавтиргvй євгєн болдог бололтой юм. Харамсан хэлэхэд Цолмон маань євгєн болж амжаагvй, «мєнх залуугаараа» vлдсэн хvн дээ.
Цэнд гуайнх хот нvvж бид салсан. «Зис-5» машины модон кабинд ээжийнхээ євєр дээр суугаад хєдлєхєд нь одоо бодоход єєрсдийгєє єрєвдмєєр, бяцхан хэдэн найз бид нь vдэж, ногоон ЗИС-ийн улаан тоос Бор гvвээ даван далд орон угалзартал зогсоцгоож байсан санагдах юм.
Гэвч агуу их хувь тавилан биднийг дахин учруулсан юм даа. Тавин найман оны намар манайх ч бас хот нvvж ирэхэд би арвандєрєвдvгээр сургуульд орлоо. Ангийн багш гараас хєтєлж нэгэн ангид оруулсан чинь манай Цолмон найз маань хамгийн арын ширээнд сууж байв аа. Балтгар намхан намайг хамгийн урд ширээнд суулгахад хонх дуугарахыг хичнээн их хvлээсэн гэж сананаа. Хотын хvvхэд сахилгагvй, дээрэлхэнэ, зодно гэж элдвийг сонсож бяцхан зvрхэндээ жижигхэн айдас хуруулсан надад Цолмон маань байж байгаа нь уул шиг тvшигтэй сайхан санагдаж, «Одоо ч лав намайг хотын хулигаанууд зодохгvй дээ» гэж итгэж байснаа одоо ч мартдаггvй юм.
Цолмон маань хvvхэд байхаасаа л ийм сайн нєхєр, хангай хан шиг нємєр нєєлєгтэй, буянтай хvн байсан даа. Хичээл номдоо сайн. Манай ангийн сурлагатай хvvхдийн нэг байсан. Томоотой. Гэхдээ ахлах ангид орсон хойноо манай ширvvн «хєршvvд» болох Политехникум, Офицерын ордны банди нараас ангийнхаа охидыг ємєєрч, багш нарын конторт орж л явсан даа. Манай гайхамшигтай Цэндсvрэнг асуухад нєхдєє барьж єгдєггvй, багш маань ч муугий нь vзэж, бусдыг нь илрvvлэх гэж зvтгэдэггvй байж. Харин Цэндсvрэн багш маань хємсєг зангидаж, Цолмон маань ягаан болчихсон ангид орж ирээд ангиараа «сургаалын vг» сонсдог байлаав шvv.
Арав дахь хаврын шувуудтай дэвэн ирэх дэгэлзсэн сэтгэлтэй бидний нєхєд амьдралынхаа замыг сонгох цагт Цолмон маань «Гадаад явах боломжгvй, аав ээжийн том хvv нь би. Дvv нараа єсгєхєд тус болох учиртай. Хуульч болно. Монголдоо сурна» гэж багш нарын зєвлєлгєєн дээр хэлэхэд нь ангийн багш маань: «Аав ээж чинь залуу байна. Амьдрал боломжтой. Чиний тусыг авах дээрээ тулаагvй. Гадаад явж юм vзэж, хэл сур» гэхэд «Хэлийг хичээвэл хаана ч сурч болно. Би их сургуулийн хуулийн ангид л орно» гэж гvрийв. Нэг орон тоон дээр гуч дєчин хvvхэдтэй єрсєлдєєд Цолмон маань сэлvvхэн гарч их сургуулийн оюутан болсон. Магадгvй хувьд тавилан нь тэгж дуудсан байх.
Их сургуульд шилдэг оюутных нь нэг байсан байх. Яагаад гэвэл тєгсєнгvvт нь Хэнтий аймгийн туслах прокуророор томилсон юм. Дєнгєж гарч байгаа «хvvхдийг» бvхэл бvтэн аймгийн туслах прокуророор томилно гэдэг их итгэл найдвар байсан юм. Туслах прокурор гэдэг чинь прокурорын нарийн бичгийн дарга биш, орлогч нь гэсэн vг. Тийм том аймагт ажил vvргийн хуваарийн дагуу хэрэг судалж, хvний хувь заяаны том асуудал шийдэлцэнэ гэдэг бол зєвхєн манай Цолмон шиг ноён нуруутай, хэрсvv ухаантай, єндєр боловсролтой хvний л бардаг, даадаг ажил байх. Би гэдэг амьтан Москвад бvтэн жил орос хэлэнд чануулж зун нь ирээд Цолмонгийнхоо орос хэл дээрх хуулийн номуудыг нь vзэхэд даахааргvй «хатуу боорцог» байв. Ичилгvй vнэнээ хэлэхэд тийм л байсан. Цолмонг маань Хэнтийд ажиллаж байхад «Орбита» энэ тэр vзнэ гэх биш. Оросын сонин сэтгvvл, ном судар уншиж єєрийгєє боловсруулж байсан хэрэг. Туслах прокурорын жаран естэйгєє хааяа хот орж ирнэ. Багын найзууд сайхан уулздаг байлаа.
Хэнтийд Цолмон маань гуравхан жил ажиллаад 1971 онд суга дэвшиж Улаанбаатар хотын прокурорын орлогчоор ирдэг юм байна. Цолмонд арын хаалгадаад байх том тушаалтай ах дvvс байхгvй. Ёстой бор зvрхээрээ ажиллаж байхад нь Улсын прокурор байсан, гайхамшигт хуульч Авхиа гуай шалгалтаар очоод Цолмонг маань нээсэн хэрэг л дээ.
Дахиад л гурван жил болоход Цолмон маань бас л суга дэвшиж МАХН-ын Тєв Хорооны захиргааны хэлтсийн ажилтан болов. Таван жил тэнд ажиллахдаа ч их юм сурсан байх, бас бvтээлч ажил мэргэжлээ их ч санасан байх. Хэлтсийн дарга нь байсан С.Батаа генерал нэг єдєр дуудаад «Чи энд их залхаж байна гэл vv? Тэгвэл тэр залхдаггvй ажилдаа оч» гэж хэлээд Ардын армийн тусгай шvvхийн даргаар явуулсан гэдэг. Ёстой нєгєє «сразу майор!» гэдэг шиг жавхалзсан єндєр цагаан хошууч болсон доо. Тэр vед арми ч том байж. Одооных шиг буу хулгайлаад нєхдєє бууддаг алуурчин байгаагvй ч олон аавын хvvхэд дунд бас юм гаралгvй л яахав. Тангаргаа няцаж оргох, ээжээ санаад гэр лvvгээ гvйх гээд юм юм л байдаг байж.
Нэг єдєр «Ажлаа тараад хvрээд ир» гэж утасдаж байна. Очсон чинь нэг л гунигтай харагдана.
-Найз нь уул нь прокурор юм шvv дээ. Гээд яахав, тушаалд захирагдаж шvvгч хийж байна. Ер нь хуулийн ажил хэцvv шvv дээ. Хуулиа л барина. Би єнєєдєр Авдил (Би нэрийг нь жаахан ташаарсан ч байж магадгvй) гэдэг нэг жижигхэн казах хvvхдэд нэг жилийн ял єгчихлєє. Уг нь ял єгмєєргvй л хvvхэд. Золиг чинь ээжийгээ санаад Зvvнбаянгаас оргоод бvр Баян-Єлгий орчихсон байгаа юм. Тэгээд бvтэн жил нуугдчихсан. Ядахнаа оргож явахдаа зvгээр ч бас яваагvй. Хєєрхий єлсєє л биз дээ. Уг нь хоёр гурван зvйл ангитай, тав зургаан жил авчих нєхєр л дєє. Би явуулахгvй байж болохгvй. Хууль бол гууль биш. Нугалж, хугалж болохгvй. Миний мэдэх юм бол шийтгэл. Яана гэхэв. Нэг жил єгєєд жирийн дэглэмтэй ангид явууллаа. «Чи их мундаг оргодол бил vv? Шоронгоос оргоод vзээрэй. Ганц жил тэсэхгvй дахиад орговол ээжтэйгээ уулзахгvй шvv! Ялаа нэмvvлээд тэндхийнхээ байнгын хvн болно» гэж их л ятгалаа. Мань эр уйлж, ам єгсєн. «Чиний уйлах яахав. Чи сайн л ойлгоорой» гэж хэллээ. Євгєний чинь сэтгэл хямарчихаад байна. Хэрэв би мэддэгсэн бол тэр жижигхэн Авдилыг гэрт нь хариулахсан» гээд санаа алдаж байж билээ. Энэ бол уянгалал биш. Энэ бол бурхны ємнє миний баталж чадах vнэн. Тэр Авдил хvv одоо хаа нэгтээ Цолмон хурандааг мартаагvй яваа гэдэгт найдаж байна.
Цолмон хурандаа маань удалгvй Монгол Улсын Дээд шvvхийн цэргийн коллегийн дарга болсон юм. Олон намын тогтолцоогvй, олон хэсэг болчихоогvй тэр цагт ажил мэргэжилдээ хамгийн сайн нь л дэвшдэг байлаа. Зарим нэгэн єєр тохиолдол байсан гэдгийг vгvйсгэхгvй л дээ.
Нийгэм єєрчлєгдєж, хуучин тогтолцоо задрахад Цэргийн коллеги яагаад ч юм татан буугдсан. Арай л армиа тараачихаагvй юмдаг.
Ерэн хоёр онд Цолмон маань Улсын Дээд Шvvхэд ажиллаж байхдаа Yндсэн хуулийн Цэцийн гишvvнээр томилогдсон. Анхны есєн гишvvний нэг нь тэр хvн.
Монгол Улсын Yндсэн хуулийн нэг гавьяа нь Yндсэн хуулийг хамгаалах, чандлан сахиулах эрх vvрэгтэй Yндсэн хуулийн Цэцийг байгуулсан явдал юм. Ийм Цэц буюу Yндсэн хуулийн шvvх социалист тогтолцоонд байгаагvй, байх ч нєхцєлгvй байсан нь лавтай vнэн. Энэ бол ардчилсан vндсэн хуулийг хамгаалахаар дэлхий дахинд хэвшсэн ардчилсан тогтолцоо юм даа. Єєрєєр хэлбэл ардчиллын бас нэгэн баталгаа мєн. Монгол Улсын Их Хурлын хууль, тогтоол, Ерєнхийлєгчийн зарлиг, Засгийн газрын тогтоол, шийдвэр, Yндсэн хуулийг зєрчсєн, зєрсєн байвал хvчингvй болгодог ардчилсан тогтолцооны байгууллага юм.
«Монгол Улсын Yндсэн хуулийн Цэцийн гишvvн бол хууль зvй, улс тєрийн єндєр мэргэшилтэй, Монгол Улсын 40 насанд хvрсэн иргэн байна» гэж Yндсэн хуулийн 65 дугаар зvйлийн хоёрт заасан байдаг. Энэ єндєр шаардлага санамсаргvй зvйл биш. Чухам ийм єндєр шаардлагыг хангасан Цолмон маань 1992 оны долдугаар сарын 1-ний єдєр Монгол Улсын Yндсэн Хуулийн Цэцийн анхны есєн гишvvний нэг болж УИХ-аас томилогдсон билээ. Нєхрийгєє єндєр итгэл найдвар хvлээхэд багын найз бид нар их баярлаж байсан даа.
Yндсэн хуулийн Цэцийн анхны есєн гишvvний нэг, одоо Цэцийн дарга, доктор, профессор Н.Жанцантай саяхан уулзлаа.
-Yндсэн хуулийн Цэцийн анхны есєн гишvvний нэг Цэндийн Цолмон бид хоёр зєвхєн ажил тєрлийн тєдийгvй найз нєхдийн холбоотой явлаа. Цолмон Монгол Улсын нэртэй хvндтэй, єндєр мэргэшилтэй, vнэнч шударга хуульчдын нэг байлаа. Цолмон шvvх, прокурорын байгууллагад олон жил ажилласан маш туршлагатай хуульч байв. Цолмон Yндсэн хуулийн Цэцийн гишvvнээр томилогдсон явдал Цэцийн шийдвэрийг шударга vнэн, зєв гаргахад нэлээд хэмжээгээр хувь нэмрээ оруулдаг байлаа. Цолмон маань ноён нуруутай хvн байсан. Нєхєддєє их тvшиг болдог байсан. Цолмон бол хуульч хvнд байх эрхэм сайн чанаруудыг агуулсан хvн байсан юм даа гэж доктор Жанцан ярьсан юм.
«Yхэж болохгvй хорвоо» гэж манай vеийн нэртэй найрагч Бавуугийн Лхагвасvрэн бичсэн. Харамсалтай нь хугацаатай хорвоо юм даа. Цаг нь болохоор аугаа бурхан тэнгэр минь сайныг нь жаргаах гэж, мууг нь гэсгээх гэж авч явдаг юм шиг санагдах юм. Хvний сайн хvн, хамгийн гол нь хvний сайн нєхєр Цолмон минь 1997 оны хоёрдугаар сард бурхны оронд одсон. Тэгэхэд Хэнтий Ханы нэгэн сарьдаг нурах шиг, дандаа л хvний тєлєє ундарч цэлэлзэн байсан нэгэн ариун булаг ширгэчих шиг санагдаж байсан. Євчин гачлан, єєр нэгэн зовлон тохиоход хэнийхээ ухаантай, буурьтай зєвлєгєєг сонсох билээ, хэндээ очих билээ бид чинь. Хэнийхээ нємєр нєєлєгт орох билээ гэж бодогдож, харууслын нулимс маань халуу буцалж байсан шvv бурхан минь. Энэ дашрамд сайн нєхрийнхєє vнэнч хань, оюутан ахуйдаа гэрлэсэн журамт гэргий Цэрэндулам (одоо нийслэлийн Засаг даргын хуулийн зєвлєх), vр хvvхдvvдэд нь сайн сайхныг ерєєе!
Сайн хvн мєнх амьдардаг гэдэг vг хоосон уянгалал биш ээ. Амраг хань нь, алаг vрс нь, ач зээ нар нь, анд нєхєд нь, ач буяныг нь хvртсэн бvхэн тэр сайхан хvний хайланг єнєє хvртэл vгvйлж байна. Тийм болохоор сайн хvн мєнхийн амьдралтай. Бурхан тvvнийг ивээдэг гэдэгт би итгэдэг.
«Нэгэнт одсон нєхрєє дурсахад хvрэл зvрх ч хайлж болно» гэж хэлсэн нь єнєєдєрхєн бичсэн мэт санагдана. Хайлсан зvрхний нулимсан дуслаар энэхvv дурсамжийг Р.Ганбат бичиглэв. Буян орших болтугай.
